Бүген Дәүләт Советында «Татарстан – Яңа гасыр» республика иҗтимагый хәрәкәте Югары советының киңәйтелгән утырышы булды, анда делегатлар Татарстан Республикасында парламентаризмны үстерү мәсьәләләре буенча фикер алыштылар. Моннан тыш, республикадагы иң зур иҗтимагый берләшмә әгъзалары «Татарстан – Яңа гасыр»ның  территориаль бүлекләре советлары тәкъдим иткән кандидатураларны алга таба җирле советларга депутатлыкка кандидатлар итеп күрсәтү өчен расладылар. Утырышны Дәүләт Советы Рәисе, «Татарстан – Яңа гасыр» хәрәкәте Югары советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин үткәрде.

Утырышны ачып, Фәрит Мөхәммәтшин бу ел Татарстанның иҗтимагый-сәяси тормышында мөһим вакыйга – республика Дәүләт Советының 30 еллыгы белән билгеләп үтелүен искәртте. «Бу мөһим дата Татарстан парламентаризмы үсешенең дәвамлылыгын, өзлексезлеген һәм, әлбәттә, халык хакимиятенең конституцион принципларының фундаменталь характерын чагылдыра, алар безгә бергәләп илне һәм республиканы ныгытырга, сынауларны һәм кыенлыкларны җиңәргә, үз алдыбызга куйган зур максатларга ирешергә ярдәм итә, – дип басым ясады парламент җитәкчесе. – Татарстан гомумроссия социаль-сәяси процессында, бигрәк тә аның демократик хокукый федератив дәүләтчелекнең яшәеш принципларын һәм механизмнарын эшләүгә бәйле өлешендә, һәрвакыт мөһим роль уйнады. Без Татарстан Республикасында парламентаризмның аякка басу һәм үсеш үзенчәлекләрен, үткән юлның уникальлеген тасвирлаган тарихи вакыйгаларны хәтерлибез һәм, әлбәттә, закон чыгару традицияләренә, республикада Халык хакимияте институтларының формалашу тарихына, барлык чакырылыш депутатларына, парламент эшчәнлеге ветераннарына хөрмәт күрсәтәбез».

Фәрит Мөхәммәтшин әйтүенчә, парламент эшчәнлеге тәҗрибәсен, дәүләт төзелеше тәҗрибәсен туплауда 1938 елдан 1995 елга кадәр 12 чакырылыш дәвамында эшләгән ТАССР Верховный Советы мөһим роль уйнаган. «ТАССР Верховный Советы елъязмасы ХХ гасырдагы тарихи процессның барлык чынбарлыгын чагылдыра, – диде ул. – Бу еллар дәвамында кешеләр алдында зур абруй казанган халык депутатлары вакыйгаларның иң үзәгендә булдылар. Верховный Совет яхшы тормыш мәктәбе булды, республика өчен менә дигән кадрлар әзерләде. Биредә фикер алышулар алып барылды, республика халкының тормышын яхшырту өчен   килешеп законнар кабул ителде».

1990 елның 4 мартында ТАССР Верховный Советының йомгаклау XII чакырылышы халык депутатларын сайлаулар халык хакимиятенең хәзерге моделенең башлангыч ноктасы булып санала, алар беренче тапкыр альтернатив нигездә уздырыла. Бу тарихи чакырылышның роле һәм әһәмияте турында сөйләгәндә, Фәрит Мөхәммәтшин депутатлар корпусының сәяси җитлеккәнлеген һәм титаник эшен билгеләп үтте. «Еш кына сәяси диалог һәм компромисс сәнгатен үзләштерергә, хокукый һәм икътисадый, социаль-мәдәни һәм этно-милли проблемаларның нечкәлекләренә төшенергә туры килде», – дип ассызыклады парламент җитәкчесе.  Ә Верховный Совет диварларында нинди фикерләр төрлелеге булган! Беренче тапкыр барлыкка килгән депутат төркемнәре һәм фракцияләре кайчак капма-каршы сәяси позицияләрдә була.

Фәрит Мөхәммәтшин республиканың иҗтимагый-сәяси һәм социаль-икътисадый үсешендә Татарстанның беренче Президенты, республиканың Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәймиев һәм Татарстан Республикасы Рәисе Рөстәм Миңнехановның әһәмиятле ролен аерым ассызыклады.

Утырышта катнашучыларга Татарстанның беренче Президенты, ТР Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәймиев мөрәҗәгать итте, аның сәламләвен ТР Рәисе Администрациясе җитәкчесе урынбасары – ТР Дәүләт Киңәшчесе секретариаты җитәкчесе Олег Глебов ирештерде. «Хакимиятнең вәкиллекле органының һәр чакырылышына безнең күпмилләтле халкыбыз өчен мөһим карарлар кабул итү хокукы бирелде, – дип билгеләп үтелә Минтимер Шәймиевнең сәламләвендә. – 1990 елларда безгә тарихи миссияне үтәргә, Татарстан өчен мөһим булган законнарны булдырырга, кабул итәргә кирәк иде. Нәкъ менә шул вакытта парламентта төп мәсьәләләр буенча төрле генә түгел, ә кайчак капма-каршы позициядә булган депутат төркемнәре һәм фракцияләре барлыкка килде. Дәүләт Советы узган гасыр ахырында безнең тарафтан салынган парламентаризм традицияләрен бүген дә лаеклы дәвам итә».

Җиде чакырылыш дәвамында Дәүләт Советы депутаты, Икътисад, инвестицияләр һәм эшкуарлык комитеты рәисе урынбасары, «Татарстан – Яңа гасыр» хәрәкәтенең Югары советы рәисе урынбасары Марат Галиев хәзерге заман Татарстан парламентаризмының аякка басу еллары турындагы истәлекләре белән уртаклашты. «Без, төрле фикерләр һәм позицияләр булуга карамастан, республиканың социаль-икътисадый үсешенең күп кенә мәсьәләләрен закон нигезендә хәл итә алдык, – дип билгеләп үтте ул. – Федерализм буенча парламентара дискуссияләр һәм фәнни конференцияләр федерализмның Татарстандагы моделен аңлауга ярдәм итте. Без бергәләп позицияләрне якынайту юлларын эзләдек, шул ук вакытта сүз ниндидер территориаль бүленеш турында бармавын, бәлки вәкаләтләрне чикләү турында баруын аңлаттык. Өстәвенә, Татарстан парламенты икътисадый базаны дәүләт кулында саклап калу өчен законнар базасын булдыруга иреште, нәтиҗәдә без бүген илдә әйдәп баручы позициядә торабыз».

ТР Фәннәр Академиясенең Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институты директоры. академик, тарих фәннәре докторы Радик Салихов 1920-1990 елларда Татарстанда халык хакимиятенең аякка басуының төп этаплары турында мәгълүмат бирде.

Казан федераль университетының юридик факультеты деканы, юридик фәннәр докторы, профессор, IV чакырылыш Казан шәһәр Думасы депутаты Лилия Бакулина республиканың сәяси тарихында яңа этап турында сөйләде, ул вакытта республика парламенты тарафыннан Татарстан Конституциясе кабул ителде.

Утырышның көн тәртибендәге икенче мәсьәләне карау кысаларында, «Татарстан – Яңа гасыр» хәрәкәтенең Башкарма комитеты рәисе Алсу Тарханова тәкъдиме буенча, делегатлар «Татарстан – Яңа гасыр» хәрәкәтеннән республика муниципаль берәмлекләренең вәкиллекле органнарына депутатлыкка кандидатлар күрсәтү өчен кандидатураларны килештерделәр.